Download Security and information and more Study notes International Law in PDF only on Docsity!
AN NINH, PHÁT TRIỂN VÀ ẢNH HƯỞNG
TRONG HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI
Bài viết của Thứ trưởng Ngoại giao Vũ Khoan đăng trên tạp chí Nghiên cứu Quốc tế, tháng 12/ 1993 Từ cổ chí kim, từ khi xuất hiện các quốc gia với tư cách là các thực thể chính trị - xã hội, hoạt động đối ngoại của mọi quốc gia đều nhằm phục vụ ba mục đích chủ yếu: bảo đảm chủ quyền và an ninh quốc gia cũng như toàn vẹn lãnh thổ (gọi là “mục tiêu an ninh”), tranh thủ điều kiện quốc tế để xây dựng, phát triển đất nước – “Mục tiêu phát triển” và phát huy ảnh hưởng của mình trên trường quốc tế - “mục tiêu ảnh hưởng”. Ba mục tiêu đó liên quan mật thiết với nhau và tác động qua lại lẫn nhau. Không thể nói đến sự phát triển và phát huy ảnh hưởng nếu không giữ được chủ quyền, an ninh quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ; ngược lại khó mà giữ được chủ quyền và an ninh quốc gia cũng như sự toàn vẹn lãnh thổ nếu không có sức mạnh dựa trên sự phát triển của đất nước. Trên thực tế, có trường hợp như nước ta, tuy là nước yếu song đã huy động được sức mạnh tổng hợp bên trong và sự hỗ trợ quốc tế nên vẫn giành được chủ quyền quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ; tuy nhiên, khó phát huy ảnh hưởng quốc tế nếu kém phát triển và không có thực lực. Những mục tiêu đó vừa phản ánh lợi ích quốc gia, lợi ích dân tộc vừa mang nặng tính giai cấp. Dù giai cấp nào cầm quyền đi nữa thì cũng đều phải chăm lo tới những mục tiêu đó; đương nhiên, không kể trường hợp giới cầm quyền bán nước, phục vụ lợi ích ngoại bang chứ không phải cho dân tộc. Mặt khác, những mục tiêu đó phục vụ trước hết cho ai, được tiến hành bằng cách nào thì lại tuỳ thuộc đáng kể vào vấn đề: giới cầm quyền phản ánh lợi ích của giai cấp nào. Trong lịch sử xảy ra rất nhiều trường hợp: các giới cầm quyền đại biểu cho lợi ích của các giai cấp bóc lột đã núp dưới chiêu bài những mục tiêu trên để xâm lấn, can thiệp vào công việc nội bộ nước khác, phục vụ cho các giai cấp mà họ đại diện. Không ít các cuộc chiến tranh thế giới đã nổ ra chính dưới chiêu bài thực hiện mục tiêu an ninh và phát triển hay ảnh hưởng. Cũng cần nói ngay rằng cuộc sống không đơn giản như vậy. Nhiều khi khó phân biệt rạch ròi: trường hợp nào phản ánh lợi ích quốc gia,
trường hợp nào phản ánh lợi ích giai cấp. Thường thường những mục tiêu đích thực được giấu kín, có khi việc thực hiện những mục tiêu ấy bị bóp méo dưới lăng kính của chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi hay tham vọng của một nhóm người cầm quyền, hoặc những tính toán sai lầm của giới lãnh đạo, chứ không liên quan gì tới lợi ích của dân tộc hay giai cấp. Những mục tiêu trên có thể nói là “bất biến”, song nội dung cụ thể của nó, và nhất là phương pháp tiến hành để đạt được những mục tiêu ấy không phải lúc nào cũng tĩnh mà chúng chuyển hoá theo thời gian, tuỳ thuộc vào diễn biến của lịch sử. Việc đi sâu phân tích những nét mới trong nội dung mỗi mục tiêu ấy, cũng như những phương pháp đạt được chúng và mối quan hệ qua lại giữa chúng với nhau trong bối cảnh hiện nay của tình hình quốc tế là cần thiết. Trước hết nói về mục tiêu bảo đảm chủ quyền, an ninh quốc gia và sự toàn vẹn lãnh thổ - “mục tiêu an ninh”. Mọi người đều hiểu đây là quyền tối thượng của mọi quốc gia, được ghi nhận trong nhiều văn kiện quốc tế, kể cả Hiến chương Liên hợp quốc. Để giành được những quyền cơ bản này, nhiều dân tộc, kể cả dân tộc ta, đã phải đổ biết bao xương máu. Các quốc gia, nhất là các quốc gia nhỏ đã phải đoàn kết đấu tranh hàng thập kỷ. Trong lịch sử và ngay hiện nay cũng không ít thế lực tìm cách này hay cách khác để hạn chế, bóp méo khái niệm về các quyền cơ bản này dưới đủ loại chiêu bài. Đó là một thực tế. Mặt khác, sự phát triển của cuộc sống cũng tác động một cách khách quan tới nhận thức về mục tiêu an ninh và nhất là cách bảo vệ chúng. Dưới tác động của cuộc cách mạng khoa học - kỹ thuật – công nghệ và quá trình quốc tế hoá đời sống kinh tế, nền sản xuất không còn khép kín trong biên giới mỗi quốc gia nữa; nguồn vốn đầu tư, hệ thống thông tin và mạng lưới giao thông nay cũng mang tính quốc tế; sự giao lưu của con người phát triển mạnh mẽ trên phạm vi toàn cầu. Trong hoàn cảnh ấy nhiều khi nhìn bề ngoài thì chủ quyền quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ dường như vẫn nguyên vẹn song “ta đã không phải hoàn toàn là ta nữa”; Vốn đầu tư nước ngoài, thông tin, con người đã “vượt biên” thâm nhập sâu vào nội địa, thậm chí vào mạch máu của nền kinh tế và vào tâm tư, lối sống của người dân trong nước, nhiều tài sản và thậm chí cả đất đai đã thuộc quyền sở hữu của người nước ngoài. Tình hình này xảy ra ở cả các cường quốc hùng mạnh bậc nhất trên thế giới chứ không phải chỉ ở các
mình một tư thế quốc tế năng động, linh hoạt hơn, càng đa dạng hoá được quan hệ đối ngoại hơn, thì càng có khả năng thực hiện chính sách độc lập tự chủ hơn; về kinh tế, nước nào càng tận dụng được những lợi thế tương đối của mình và từ đó tranh thủ được vị trí tối ưu trong quan hệ quốc tế, thì càng giữ được ưu thế tự chủ hơn. Xưa kia, khi nói tới yêu cầu bảo đảm chủ quyền và an ninh quốc gia, sự toàn vẹn lãnh thổ người ta thường nghĩ nhiều tới mối nguy cơ từ bên ngoài. Ngày nay điều đó vẫn đúng, song không chỉ có vậy.Thực tiễn tình hình nhiều nước cho thấy nguy cơ đe doạ chủ quyền và an ninh quốc gia, sự toàn vẹn lãnh thổ nằm ngay ở bên trong; nhiều khi không bị nước ngoài xâm lăng, song chủ quyền và an ninh vẫn bị rối loạn, lãnh thổ bị chia cắt. Những nguy cơ nảy sinh không những chỉ do các nhân tố chính trị - xã hội mà trong nhiều trường hợp còn bắt nguồn từ chính những sai lầm trong chính sách về kinh tế, văn hoá, tôn giáo, sắc tộc. Có thể nói mối đe doạ nằm cả bên ngoài lẫn bên trong, hoặc là sự kết hợp cả hai nhân tố đó. Trước đây, khi nói về phương tiện bảo vệ chủ quyền, an ninh quốc gia và sự toàn vẹn lãnh thổ, thậm chí cả vị trí và ảnh hưởng quốc tế, nhiều khi người ta nhấn mạnh tới sức mạnh quân sự, biện pháp bạo lực. Ngày nay, sức mạnh quân sự vẫn có ý nghĩa rất quan trọng, song không còn giữ vị trí độc tôn. Trước những đổi thay trên trường quốc tế không phải ngẫu nhiên mà xu thế chung của các nước là điều chỉnh chiến lược quốc phòng sang hướng “đủ mạnh”. Mỹ và Liên xô trước đây thắng trong Chiến tranh thế giới thứ hai, sau đó thực hiện cuộc chạy đua vũ trang với quy mô lớn đã bị suy yếu trong cuộc chạy đua vũ trang với quy mô lớn đã bị suy yếu trong cuộc cạnh tranh kinh tế với Nhật và Đức là những nước thua trận. Liên xô là cường quốc hạt nhân hàng đầu, song đã tan rã, sự toàn vẹn lãnh thổ không còn. Rõ ràng là trong hoàn cảnh hiện nay chỉ có sức mạnh quân sự không thôi thì chưa đủ để bảo đảm vững chắc chủ quyền và an ninh quốc gia, cũng như sự toàn vẹn lãnh thổ, mà cần có một sức mạnh tổng hợp hay là sức mạnh tổng lực bao gồm cả sức mạnh về chính trị, sự phát triển về kinh tế, sự ổn định về xã hội, thậm chí cả bản sắc văn hoá vì trên mặt trận này sự xâm nhập từ bên ngoài nhờ những phương tiện thông tin hiện đại không kém phần quyết liệt.
Tiếp đến là mục tiêu tạo điều kiện quốc tế thuận lợi để phát triển – “mục tiêu phát triển”. Một trong những đặc điểm của tình hình thế giới ngày nay là xu thế các nước dành mối quan tâm lớn cho yêu cầu phát triển. Xu thế đó bắt nguồn từ tác động của làn sóng cách mạng khoa học - kỹ thuật và công nghệ mới đang phát triển nhanh chóng làm cho quy luật phát triển không đồng đều càng tăng tốc, khoảng cách giữa các nước phát triển và lạc hậu ngày càng lớn, tính ràng buộc lẫn nhau ngày càng đậm, từ đó đưa đến những cơ hội mới và thách thức mới. Cơ hội thể hiện ở khả năng tận dụng những thành tựu của cách mạng khoa học - kỹ thuật và công nghệ, tham gia vào sự phân công lao động quốc tế để rút ngắn thời gian phát triển. Thách thức bị tụt hậu lớn hơn bao giờ hết, trong khi đó do sự bùng nổ thông tin và giao lưu, sự tiến bộ của các nước khác dễ dàng tác động vào các tầng lớp dân cư. Trình độ phát triển lạc hậu có thể làm xói mòn lòng tin của dân, làm nảy sinh nhiều vấn đề xã hội gay gắt, và cuối cùng có thể đe doạ an ninh, trật tự và an toàn xã hội, thậm chí cả sự tồn tại của chế độ. Hơn nữa với trình độ phát triển kinh tế thấp thì cũng không có khả năng để xây dựng quốc phòng mạnh, không có “thế” phát huy ảnh hưởng trên trường quốc tế. Như vậy, trong hoàn cảnh hiện nay mục tiêu phát triển có tầm quan trọng hơn bao giờ hết. Nội dung của mục tiêu này không chỉ thể hiện ở chỗ xây dựng mối quan hệ quốc tế ổn định, thuận lợi cả về mặt chính trị lẫn kinh tế và an ninh mà còn ở chỗ tìm kiếm được nhiều đối tác và mở rộng thị trường. Yêu cầu này nay đã trở thành một nhiệm vụ chủ yếu của hoạt động ngoại giao, thậm chí một số nước quyết định việc thành lập cơ quan đại diện ngoại giao tuỳ thuộc vào việc nước tiếp nhận có phải là “đối tác sáng giá” hay không. Yêu cầu này càng trở nên cấp bách khi thấy rằng cuộc chạy đua về kinh tế, cuộc cạnh tranh về đối tác và thị trường đang diễn ra dữ dội hơn bao giờ hết. Có người cho rằng, trong chiến tranh có thể kẻ thù chỉ có một, còn trong cạnh tranh kinh tế thì mọi người đều là đối thủ, do đó cuộc vận lộn không kém phần gay go phức tạp. Cuối cùng là mục tiêu nâng cao vai trò, uy tín và ảnh hưởng trên trường quốc tế - “mục tiêu ảnh hưởng”. Nước nào cũng theo đuổi mục tiêu này, song cách đặt vấn đề của các nước có sự khác biệt. Các nước lớn nhiều khi theo đuổi mục tiêu bành trướng ảnh hưởng, đưa các nước khác vào vùng ảnh hưởng của mình, thậm chí thao túng họ.
