Study with the several resources on Docsity
Earn points by helping other students or get them with a premium plan
Prepare for your exams
Study with the several resources on Docsity
Earn points to download
Earn points by helping other students or get them with a premium plan
Community
Ask the community for help and clear up your study doubts
Discover the best universities in your country according to Docsity users
Free resources
Download our free guides on studying techniques, anxiety management strategies, and thesis advice from Docsity tutors
Marketing Management Plan for University student
Typology: Study notes
1 / 15
This page cannot be seen from the preview
Don't miss anything!
Nghệ An, tháng 4 năm 2023
sang kien kinh nghiem do w n load th yj uy i pl a luan van full moi nhat z z vb htj mk gmail.com
Viết tắt Viết đầy đủ
DH Dạy học
ĐC Đối chiếu
GQVĐ Giải quyết vấn đề
GV Giáo viên
GVCN Giáo viên chủ nhiệm
HS Học sinh
NL Năng lực
PPDH Phương pháp dạy học
SGK Sách giáo khoa
TH Toán học
THPT Trung học phổ thông
TN Thực nghiệm
TT Thực tiễn
sang kien kinh nghiem do w n load th yj uy i pl a luan van full moi nhat z z vb htj mk gmail.com
3.4.2. Phân tích định lượng ..................................................................................... 32
sang kien kinh nghiem do w n load th yj uy i pl a luan van full moi nhat z z vb htj mk gmail.com
1
GQVĐ là một trong những kỹ năng rất cần thiết để học tập và làm việc vì
cuộc sống được tạo thành từ một loạt các vấn đề mà chúng ta cần giải quyết và
không có vấn đề nào giống vấn đề nào. Không có công thức nào phù hợp với tất cả
các vấn đề. Điều quan trọng là chúng ta phải trang bị cho mình những hành trang
cần thiết để khi có vấn đề phát sinh chúng ta có thể sử dụng những kỹ năng sẵn có
này để GQVĐ một cách hiệu quả nhất.
NL GQVĐ là một trong những NL quan trọng của con người mà nhiều nền
giáo dục tiên tiến trên thế giới đang hướng tới. Hiện nay ở Việt Nam, việc học quá
chú trọng đến rèn luyện kĩ năng, luyện tập theo cái có sẵn, cho nên HS không được
rèn luyện NL này từ sớm. Điều đó ảnh hưởng không nhỏ đến NL tự học, tự khám
phá và tư duy của trẻ. Vì vậy, tập dượt cho HS biết phát hiện, đặt ra và giải quyết
những vấn đề gặp phải trong học tập, trong cuộc sống của cá nhân, gia đình và cộng
đồng không chỉ có ý nghĩa ở khía cạnh PPDH mà phải được đặt như một mục tiêu
giáo dục và đào tạo.
Trong chương trình môn toán ở trường phổ thông, các bài toán có nội dung
TT là một trong những dạng bài toán quan trọng nhất của TH, nó góp phần thực
hiện nguyên lí giáo dục “ Hoạt động giáo dục phải được tiến hành theo nguyên lí
học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lý luận gắn liền với
TT,…” Các bài toán có nội dung TT có vai trò to lớn trong việc hình thành và phát
triển NL GQVĐ cho HS. Mặc dù đây là dạng bài toán gắn liền với cuộc sống nhưng
nó lại gây ra khó khăn và chưa tạo được hứng thú học tập trong HS, đặc biệt là HS
yếu kém.Việc tạo ra hứng thú và phát huy tính tích cực học tập của HS khi học nội
dung này nhằm giúp họ nắm vững tri thức và phát triển tư duy là yêu cầu quan trọng.
GV lựa chọn PPDH nào? Tổ chức các hoạt động học tập ra sao? Đây là các câu hỏi
được quan tâm khi DH chủ đề này.
Tuy nhiên, việc rèn luyện kĩ năng GQVĐ cho HS thông qua DH các bài toán
có nội dung TT ở lớp 11 nói riêng vẫn còn là một vấn đề chưa được quan tâm đúng
mức.
Xuất phát từ những lý do nói trên, tôi đã chọn đề tài nghiên cứu “Rèn luyện
năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh THPT thông qua dạy học các bài toán có
nội dung thực tiễn ở lớp 11”.
Trên cơ sở nghiên cứu kỹ năng GQVĐ, sáng kiến đề xuất một số biện pháp
sư phạm nhằm rèn luyện NL GQVĐ cho HS thông qua DH các bài toán có nội dung
TT ở lớp 11.
sang kien kinh nghiem do w n load th yj uy i pl a luan van full moi nhat z z vb htj mk gmail.com
3
1.1. Cơ sở lí luận
1.1.1. Nội dung, vai trò của hoạt động GQVĐ trong DH Toán
Trong The IDEAL Problem Solver – Người GQVĐ lý tưởng (1984), Branford
J.D. đã đề nghị 5 thành phần trong việc GQVĐ là:
Hoạt động GQVĐ trong môn toán là hoạt động diễn ra khi HS đứng trước
những tình huống có vấn đề về TH cần giải quyết, HS cần phải: tự rút ra công thức,
tự chứng minh định lý, tìm cách chủ động ghi nhớ những vấn đề cần lĩnh hội, tự tìm
ra giải pháp tốt và rõ ràng cho các vấn đề lý thuyết hoặc TT,... Bằng cách này, HS
tiếp thu kiến thức và học cách tự khám phá.
NL GQVĐ trong môn toán là khả năng huy động, tổng hợp kiến thức, kỹ năng
và các thuộc tính cá nhân nhằm giải quyết một nhiệm vụ học tập môn Toán. NL
GQVĐ của HS được bộc lộ, hình thành và phát triển thông qua hoạt động GQVĐ
trong học tập hoặc trong cuộc sống.
“GQVĐ” thường có trong những bài toán TT, những bài toán có lời văn, …
Để xử lí những bài toán này, đầu tiên HS cần phân tích để TH hóa bài toán, biến đổi
bài toán về các dạng bài toán quen thuộc.
Hoạt động GQVĐ giúp phát triển khả năng ứng dụng, phát triển tư duy bậc
cao, chuẩn bị cho HS đối mặt và vượt qua những thách thức mới trong tương lai một
cách hiệu quả. Từ mấy thập kỷ nay, GQVĐ đã chiếm vị trí quan trọng hàng đầu
trong hoạt động giảng dạy ở nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có hầu hết các
nước thuộc khối ASEAN. Gần đây, theo tuyên bố về “Tầm nhìn cho TH nhà trường”
của Hội đồng GV toán Quốc gia Hoa Kì, theo đó HS sẽ trở nên linh hoạt và tháo vát
trong GQVĐ, GQVĐ vừa được coi là một mục tiêu của giáo dục TH, vừa được coi
như một công cụ cho việc học môn Toán. Thêm vào đó, GQVĐ tuy được hình thành
và phát triển thông qua nhiều môn học, nhiều lĩnh vực và nhiều hoạt động giáo dục
khác nhau, tuy nhiên có thể thấy môn toán có vai trò quan trọng và nhiều ưu thế để
phát triển NL này cho học HS phổ thông.
1.1.2. NL GQVĐ trong TH
Nhóm NL GQVĐ trong học Toán:
sang kien kinh nghiem do w n load th yj uy i pl a luan van full moi nhat z z vb htj mk gmail.com
4
NL tính toán, NL suy luận và chứng minh;
NL hệ thống hóa vấn đề;
NL quy kết quả GQVĐ đúng tình huống, đúng giới hạn vấn đề;
NL sửa chữa sai lầm;
NL chuyển đổi ngôn ngữ từ ngôn ngữ thực tế thành ngôn ngữ TH và ngược lại để
giúp cho việc GQVĐ được thuận lợi hơn, đa dạng hơn.
DH GQVĐ là cách thức phù hợp để hình thành và phát triển NL GQVĐ.
Trong phạm vi DH môn toán (vấn đề được nêu ra có bản chất TH), DH GQVĐ phù
hợp để hình thành và phát triển NL GQVĐ TH (một thành phần của NL TH). DH
GQVĐ trong môn toán giúp cho các tri thức toán (khái niệm, định lý, hệ quả, tính
chất,…) được hình thành như là kết quả của quá trình HS tích cực suy nghĩ để giải
quyết một vấn đề TH, chứ không phải do GV tuyên bố. Có nhiều cách thức để GV
tạo ra tình huống có vấn đề trong DH toán, chẳng hạn:
1.1.3. Sơ lược về các bài toán có nội dung TT, các bài toán có nội dung TT
trong chương trình môn toán lớp 11
Bài toán TT là bài toán mà trong đó giả thiết hay kết luận có chứa đựng các
dữ kiện liên quan đến TT. TT ở đây không chỉ là các sự việc, tình huống trong cuộc
sống xã hội mà còn được hiểu là các tình huống TT nảy sinh trong các ngành khoa
học như vật lí, hóa học, sinh học, …
Bài toán TT ngoài việc có đầy đủ các vai trò của bài toán thuần túy, còn có
thêm một số vai trò sau:
phú, đa dạng), củng cố cho các em nhận thức đúng về nguồn gốc và giá trị TT của
NL GQVĐ TT (một NL cần thiết đối với HS Việt Nam hiện nay).
khác.
dụng TH.
độ hiểu biết của GV toán đối với chính khoa học TH và môn toán trong trường phổ
sang kien kinh nghiem do w n load th yj uy i pl a luan van full moi nhat z z vb htj mk gmail.com
6
tường minh.
đều.
cụ thể trong quá trình đánh giá (các nội dung yêu cầu khả năng vận dụng kiến thức
TH vào thực tế xuất hiện rất ít trong các kì thi) nên không tạo động cơ học tập cho
GV còn lại quan tâm nhưng không chủ động tìm hiểu mà chủ yếu sử dụng các bài
tập trong SGK, sách bài tập nên các tình huống TT chưa được đa dạng, phong phú.
sang kien kinh nghiem do w n load th yj uy i pl a luan van full moi nhat z z vb htj mk gmail.com
7
2.1. Định hướng xây dựng và thực hiện các biện pháp
2.1.1 Định hướng 1: Hệ thống các biện pháp phải thể hiện rõ ý tưởng góp phần phát
triển NL GQVĐ cho HS, đồng thời cũng góp phần quan trọng vào việc làm cho HS
nắm vững các tri thức, kỹ năng của môn học.
2.1.2. Định hướng 2: Hệ thống các biện pháp phải thể hiện tính khả thi, có thể thực
hiện được trong quá trình DH.
2.1.3. Định hướng 3: Hệ thống các biện pháp không chỉ sử dụng trong DH các bài
toán có nội dung TT ở lớp 11 mà còn có thể sử dụng trong quá trình DH TH nói
chung.
2.1.4. Định hướng 4: Trong quá trình thực hiện các biện pháp, cần quan tâm đúng
mức tới việc tăng cường hoạt động cho người học, phát huy tối đa (trong chừng mực
có thể) tính tích cực, độc lập cho người học.
2.2. Một số biện pháp sư phạm
2.2.1. Biện pháp 1 : Lựa chọn các bài toán có nội dung TT, nhằm dẫn dắt HS tới vấn
đề TH cần phát hiện trong DH toán ở lớp 11.
Có thể sử dụng một số cách sau đây để dẫn dắt HS tới vấn đề cần phát hiện:
2.2.1.1. Dự đoán nhờ nhận xét trực quan, nhờ thực hành, quan sát mẫu hoặc hoạt
động TT.
Ví dụ 2.1: DH định nghĩa “ Hai hình bằng nhau nếu tồn tại một phép dời hình biến
hình này thành hình kia”.
Tạo tình huống gợi vấn đề:
'
hai hình tròn bằng nhau.
sang kien kinh nghiem do w n load th yj uy i pl a luan van full moi nhat z z vb htj mk gmail.com
9
Trong Hình học không gian thì hệ trục toạ độ bao gồm 3 trục tọa độ Ox Oy Oz.
Hãy dự đoán xem trong không gian thì hệ trục toạ độ được người ta định nghĩa
như thế nào?
2.2.1.4. Khái quát hóa.
Ví dụ 2.4: Xét cấp số cộng có
1
này lần lượt là: 4, 7, 10.
Xét ba số hạng liên tiếp của cấp số cộng này, chẳng hạn như ba số: 4, 7, 10 ta
giữa.
GV khái quát:
hay không?
Ngoài ra còn có thể sử dụng các cách sau đây để dẫn dắt HS tới vấn đề cần
phát hiện:
2.2.1.5. Lật ngược vấn đề.
0
x.
HS vừa học xong định lý phát biểu rằng: nếu hàm số trên đạt cực trị tại
0
x thì
0
f '( x ) = 0.
GV lật ngược vấn đề bằng cách đặt ra câu hỏi: Liệu một hàm số có đạo hàm
bằng 0 tại
0
x (nghĩa là
0
f '( x ) = 0 ), thì có thể kết luận hàm số đạt cực trị tại
0
x hay
không?
2.2.1.6. Giải các bài tập mà HS có thể chưa biết cách giải.
Qua phương thức này, GV có thể đưa ra bài toán trong quá trình DH và việc
giải quyết nó sẽ giúp HS hình thành những kiến thức mới, mà ở đây kiến thức mới
được hiểu bao gồm cả tri thức về quy tắc thuật giải, tựa thuật giải, phương pháp, …
2.2.1.7. Tổ chức hoạt động trải nghiệm.
Với mô hình DH theo tiếp cận phát triển NL, các bước DH chủ yếu bao gồm:
trải nghiệm - phân tích, khám phá, rút ra bài học - thực hành, luyện tập - vận dụng
kiến thức, kỹ năng vào TT.
Ở bước trải nghiệm, HS cần dựa trên vốn kiến thức, vốn kinh nghiệm đã có
từ trước để nhận thức được về một đối tượng, một sự việc hay một vấn đề nào đó.
Do đó, trong DH toán, GV cần tìm hiểu vốn kinh nghiệm và những hiểu biết sẵn có
của HS trước khi học một kiến thức mới và tổ chức cho HS trải nghiệm. Một trong
những cách để giúp HS trải nghiệm là GV cần tạo ra các tình huống gợi vấn đề trong
sang kien kinh nghiem do w n load th yj uy i pl a luan van full moi nhat z z vb htj mk gmail.com
10
TT để HS huy động các kiến thức và kinh nghiệm TT để suy nghĩ, biến đổi đối tượng
hoạt động, tìm ra hướng GQVĐ. Hoạt động trải nghiệm được thiết kế dựa trên mục
tiêu bài học và những kiến thức đã có của HS. Hoạt động trải nghiệm có tác dụng
gợi động cơ giúp HS có hứng thú trong học tập, thôi thúc HS khám phá, tìm hiểu
kiến thức mới.
Ví dụ 2.6: Mary xếp các hình khối bằng những khối lập phương nhỏ (như hình dưới
đây):
Khối lập phương nhỏ
Bạn ấy dùng keo để gắn các khối lập phương nhỏ lại với nhau để có các hình
khối khác. Đầu tiên, Mary gắn tám khối lập phương lại với nhau để có hình khối
giống như sơ đồ A.
Rồi sau đó Mary làm các hình khối như ở sơ đồ B và sơ đồ C ở dưới đây:
Câu hỏi 1: Cần bao nhiêu khối lập phương nhỏ để Mary làm hình khối ở sơ đồ B?
Trả lời: 24 hình lập phương.
Trong mọi ngân hàng câu hỏi đều bắt buộc phải có các câu hỏi thực sự dễ
cũng như các câu hỏi khó hơn khi đo lường các kết quả của HS. Câu hỏi này thực
sự là dễ: HS có thể tưởng tượng bài toán một cách dễ dàng, bởi vì có lẽ các em đã
thường xuyên sử dụng các hình khối này và không cần phép tính nhân để có đáp số
đúng. Với sơ đồ B, các em thấy 12 hình lập phương đầu tiên và các em biết có 1 2
hình lập phương ở phía sau.
Câu hỏi 2: Cần bao nhiêu khối lập phương nhỏ để Mary làm hình khối ở sơ đồ C?
Trả lời: 27 khối lập phương.
sang kien kinh nghiem do w n load th yj uy i pl a luan van full moi nhat z z vb htj mk gmail.com
