Nguyễn Công Trứ tên tục là Củng, tự là Tồn Chất, hiệu là Ngộ Trai, biệt
hiệu là Hy Văn, sinh ngày 01 tháng 11 năm Mậu Tuất, niên hiệu Cảnh
Hưng thứ 39, tức ngày 19 tháng 12 năm 1778; người làng Uy Viễn, huyện
Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh. Cha là Nguyễn Công Tấn, đậu cử nhân năm hai
mươi bốn tuổi, làm giáo thụ phủ Anh Sơn, Nghệ An, sau thăng làm tri
huyện Quỳnh Côi, rồi tri phủ Tiên Hưng, Thái Bình. Khi quân đội Tây Sơn ra
Bắc chiếm Thăng Long, Nguyễn Công Tấn xướng nghĩa cần vương chống
lại, không thành, ông đưa gia đình về quê mở trường dạy học. Nguyễn Huệ
mấy lần mời ra làm quan, ông đều từ chối.